PIOTR ZAWOJSKI

25 września 2024 roku, w trakcie odbywającego się w Gdyni 49. Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, odbyło się wręczenie nagrody za najlepszą książkę roku 2023 przyznawaną przez Polskie Towarzystwo Badań nad Filmem i Mediami. Tak się złożyło, że otrzymałem tę nagrodę za „Pisanie i czytanie (o) fotografii. Odkrywcy, klasycy, obrazoburcy”.

Prezes Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami Arkadiusz Lewicki przekazał taki oto komunikat:

Szanowni Państwo,

Miło mi poinformować, że nagroda w konkursie PTBFM „Książka Roku 2023” została przyznana Piotrowi Zawojskiemu za książkę „Pisanie i czytanie (o) fotografii: odkrywcy, klasycy, obrazoburcy”.  Nagroda „Debiut Roku 2023” została zaś przyznana Jakubowi Majowi za książkę „Jak wyprodukować film dokumentalny w Polsce”.

Poniżej uzasadnienie decyzji Jury, obradującego w składzie Barbara Głębicka-Giza, Patrycja Włodek, Mirosław Filiciak, Grażyna Świętochowska i Piotr Zwierzchowski:

Nagroda „Książka Roku 2023” została przyznana Piotrowi Zawojskiemu za książkę „Pisanie i czytanie (o) fotografii: odkrywcy, klasycy, obrazoburcy” w uznaniu zastosowania podejścia autorskiego do podjęcia refleksji nad klasycznymi i najnowszymi koncepcjami dotyczącymi medium fotografii. Podejście to ma walor scalający, przez co książka zyskuje jako opracowanie, które rzuca na omawiane teorie nowe światło. Zachowując wszystkie cechy świetnego warsztatu naukowego, Autor unika hermetyczności wywodu – konsekwentnie i w sposób dojrzały przedstawia własny własny punkt widzenia, przez co z jednej strony demonstruje oryginalność badawczą, z drugiej w sposób wysoce umiejętny włącza czytelnika w krąg własnych odkryć i fascynacji. 

Nagroda „Debiut Roku 2023” została przyznana Jakubowi Majowi za książkę „Jak wyprodukować film dokumentalny w Polsce”. Doceniono udaną próbę zbliżenia perspektywy teoretycznej z praktyczną, poszerzenie tradycyjnego kontekstu analizy filmu o nowe czynniki, a także wysokie walory edukacyjne dla osób zainteresowanych realizacją filmów dokumentalnych. Autor wykazał się umiejętnością refleksji nad praktyką, unikając sfery anegdoty zdobył się na spojrzenie zewnętrzne i stworzył szansę na integrację oraz stworzenie nowych więzi środowisk, zwłaszcza spoza kręgu profesjonalnego.  

Nagrodzonym serdecznie gratulujemy!

Wręczenie nagród odbędzie się (już tradycyjnie) podczas Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.

Od 7 lipca do 30 sierpnia 2024 roku w Galerii Katowice Związku Polskich Artystów Fotografików trwała wystawa prac Ryszarda Czernowa „Świat z cegieł. Odsłona druga”, której byłem kuratorem.

Pisanie i czytanie (o) fotografii otrzymało nominację do nagrody Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami na najlepszą książkę roku 2023. W finałowej piątce znalazły się też książki Justyny Budzik (Polski film i fotografia nowego wieku na tle kultury wizualnej.Widma, antropocienie, sztandary), Magdy Szcześniak (Awans i emocje w socjalistycznej Polsce), Marty Stańczyk (Filmowe sensorium. Teoria zmysłów i jej krytyczny potencjał) oraz Jadwigi Hučkovej (Od Wiertowa do Skoniecznego. „Chłopski los” według kronikarzy, pamiętnikarzy i dokumentalistów).

A w najnowszym numerze „Kwartalnika Filmowego” (2024, nr 126) ukazała się recenzja mojej książki napisana przez Martę Leśniakowską zatytułowana Konstelacje fotografologiczne, czyli „moje widzenie cudzego widzenia”.

Autorka pisze:

Piotr Zawojski przyjmuje tu strategię preposteryjną, dzięki której umożliwia ponowne, postkrytyczne przemyślenie ugruntowanych przez kanon kwestii niestabilności fotografii na gruncie ontologicznym. Jego pisanie i czytanie (o) fotografii jest więc metahistorią i metateorią (w rozumieniu Hay­dena White’a), kiedy raz po raz autor stawia kluczowe pytanie: co nam dzisiaj daje lektura tego czy innego autora/autorki? W perspektywie preposteryjnej (re)prezentowany jest czas dzisiejszy czytelnika jako autora-badacza zaanga­żowanego, ergo wpisującego się w postkrytyczność współczesnej humanistyki, która (po)oświeceniowe zdystansowanie pozornie niezaangażowanego badacza zastępuje obecnie postawą afektywną i w procesie czytelniczym wyzwala emo­cje zarówno badacza-czytelnika, jak i czytelnika-czytelnika. Postkrytyczność Zawojskiego, nawet jeśli on sam tego nie artykułuje, ma tu uzasadnienie: meta-metalektura jego książki bez trudu pozwala odsłonić istotę tego, co Rita Felski, jedna z twórczyń postkrytyki, nazywa „hermeneutyką podejrzeń”, a której ce­lem jest zastąpienie krytyki pojmowanej jako oschłe emocjonalnie czytanie literatury stanowiące część panoptycznego systemu władzy ujarzmiającej jednostki przez jakości afektywne; dopiero one pozwalają na nowe widzenie ontologii tekstu. […]

Lektura tych kilkunastu analiz i interpretacji, dość obszernych i pełnych odniesień, poza tym wszystkim, na co zwróciłam uwagę, daje również satysfak­cję ze względu na warstwę literacką. Teksty Zawojskiego są bowiem przykładem nowoczesnej, antysystemowej, zaangażowanej i emocjonalnej eseistyki nauko­wej, w której zostały porzucone spetryfikowane, akademickie reguły tworzenia artykułu naukowego według jakiegoś wyobrażonego normatywnego wzorca. Uprawianie takiego pisarstwa naukowego wiąże się z określonymi wymagania­mi warsztatowymi, zaś ono samo jest oczywistym świadectwem tego, że spotyka­my się z badaczem-czytelnikiem o naturze niepokornej i poszukującej, także pod względem literackim. Z taką lekturą mamy tutaj do czynienia.

Marta Leśniakowska

Książka od dziś (tzn. od 24.04.2024) jest do pobrania (i przeczytania) z mojej strony w Academia.edu https://www.academia.edu/118009718/Piotr_Zawojski_Pisanie_i_czytanie_o_fotografii_Odkrywcy_klasycy_obrazoburcy

W sieci został opublikowany nr 91 „Formatu” z roku 2023, w którym znalazła się moja rozmowa ze Zbigniewem Rybczyńskim. Okoliczności tej rozmowy, to przede wszystkim fakt przyznania Zbigowi doktoratu honoris causa Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu, co miało miejsce 9 października 2023 roku w Auli Leopoldina na Uniwersytecie Wrocławskim. Tak wyglądał w tym dniu Szacowny Doktor w trakcie uroczystości odbierania honorowego doktoratu.

A tak w trakcie wernisażu wystawy swoich prac, który miał miejsce na wrocławskiej ASP.

Rozmowę można przeczytać na mojej stronie w Academia.edu: Nie przegapić olśnienia. Piotr Zawojski rozmawia ze Zbigniewem Rybczyńskim

Jakiś już czas temu ukazała się książka pod red. Małgorzaty Jankowskiej, Grzegorza Klamana i Piotra Tadeusza Mosura, Zmierzch antopocenu. Sztuka i nauka, szkice jutra. Fundacja Wyspa Progress/Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku. Gdańsk 2022.

Warto poszukać tej publikacji, o której jako jej recenzent wydawniczy pisałem tak:

W cyklu spotkań odbywających sie w ramach 7. Śląskiego Festiwalu Nauki pod hasłem „Drzewo opowieści” – 10.12.2023 (niedziela) będzie miało miejsce moje spotkanie autorskie.

https://slaskifestiwalnauki.pl/spotkanie-autorskie-piotr-zawojski

Ukazał się nowy numer „Formatu” 2023, nr 91, w którym opublikowana została moja rozmowa ze Zbigniewem Rybczyńskim zatytułowana: „Nie przegapić olśnienia”. Numer do kupienia np. w Empikach.

W „Kwartalniku Filmowym” 2023, nr 123 został opublikowany mój tekst Poza narracją i fabułą – „Visitors” Godfreya Reggio jako przykład niefikcyjnego kina „avant-doc”. Typlogie filmu dokumentalnego

W „Visitors” (2013) Godfrey Reggio korzysta z podstawowych zabiegów formalnych charakterystycznych dla swej autorskiej stylistyki: alternacji zdjęć zwolnionych i poklatkowych oraz synergicznego związku obrazów z muzyką Philipa Glassa, która stanowi rodzaj rytmicznej partytury, determinującej ostateczną wersję montażową. Choć film można traktować jako kolejną części trylogii „Qatsi”, czyniącą z niej tetralogię, należy zarazem zachować świadomość, że różni się on znacząco od wcześniejszych realizacji twórcy. Autor rozpatruje „Visitors” jako przykład nienarratywnej formuły „avant-doc”, łączącej tradycje kina awangardowego i dokumentalnego. Lektura filmu Reggio skłania go do przemyślenia nienarratywnych form sztuki ruchomych obrazów oraz pozycji widza – nie jako odbiorcy, ale kogoś, kto jest głównym producentem znaczeń i w istocie sam staje się storytellerem.

6.10.2023 roku w krakowskiej Cricotece Stelarc zaprezentował performance Sculpting Sound. Nadarzyła się okazja, by wręczyć mu moją książkę (jest do przeczytania i pobrania na mojej stronie w Academia.edu – Technokultura i jej manifestacje artystyczne. Medialny świat hybryd i hybrydyzacji), w której znajduje się rozdział zatytułowany: Stelarc. Kim jest i co nam mówi? oraz podziękować za zgodę na opublikowanie w niej fotografii dokumentujących jego działania.

W „Kwartalniku Filmowym” 2023, nr 122 został opublikowany mój tekst Twórca wyzwalający rzeczywistość przeciwko dyktatowi mise en scène? „Five” Abbasa Kiarostamiego

Five  (2003) Abbasa Kiarostamiego jest interpretowane w tym artykule w kontekstach medialnych, technologicznych i filozoficznych. Najpierw zostają przedstawione okoliczności powstania filmu, sens ewoluującego tytułu oraz różne wersje ekspozycyjne. W kolejnych pięciu częściach artykułu autor podejmuje następujące kwestie: inspiracje,  jakie Kiarostami czerpał z twórczości Yasujirō Ozu, oraz utopijne marzenie o tworzeniu filmu bez autora (I); możliwości, jakie dała twórcy technologia cyfrowa (II); intencje stworzenia filmu bez historii (III); postantropocentryczna strategia wyrażająca się zwrotem ku przedmiotom (IV); pejzaż wizualny, który zostaje zastąpiony widzeniem na granicy widzialności (V). W zakończeniu artykułu autor interpretuje instalację Doors without Keys  (2015) jako votum  separatum  wobec powszechnego dziś przekonania o dominacji ruchomych obrazów jako środków prezentowania rzeczywistości.

Dorobek Piotra Zawojskiego [tak piszą wydawcy, bo nie ja, czyli skromny autor] w dziedzinie refleksji nad sztukami wizualnymi jest niepodważalny. Z niecierpliwością oczekiwaliśmy więc na kolejną jego książkę stanowiącą podsumowanie zarysowywanych już we wcześniej publikowanych artykułach prób autorskiej interpretacji klasycznych tekstów poświęconych teorii fotografii. W swojej najnowszej publikacji Pisanie i czytanie (o) fotografii. Odkrywcy, klasycy, obrazoburcy autor prezentuje i interpretuje różne spojrzenia na fotografię: jako  medium, sposób rejestracji świata, narzędzie kreacji artystycznej i nośnik refleksji epistemologicznej. W polu autorskich przemyśleń znaleźli się zarówno filozofowie o dorobku dalece wykraczającym poza refleksję o sztuce (Jacques Derrida, Vilém Flusser, Joanna Żylińska), jak i teoretycy sztuki (Charles Baudelaire, Roland Barthes) oraz badacze skoncentrowani stricte na zagadnieniach związanych z fotografią (Junko Theresa Mikuriya, Henri Cartier-Bresson). Swoje eseje autor poświęcił kilkunastu odkrywcom, klasykom i obrazoburcom piszącym o fotografii. Książka napisana jest w stylistyce eseju naukowego, co ułatwia lekturę zainteresowanym fotografią niespecjalistom. Bo specjalistom książki polecać nie trzeba.

Tu można kupić książkę:

https://tantis.pl/pisanie-i-czytanie-o-fotografii-p3397053

https://dobreksiazki.pl/pisanie-i-czytanie-o-fotografii-piotr-zawojski,p869757

https://bonito.pl/produkt/pisanie-i-czytanie-o-fotografii?gclid=EAIaIQobChMI6OGRn4-RgAMViS4GAB1ikw61EAQYByABEgKrP_D_BwE

Książka jest dostępna też w formie e-booka:

https://www.taniaksiazka.pl/ebook-pisanie-i-czytanie-o-fotografii-odkrywcy-klasycy-obrazoburcy-pdf-p-1828803.html

https://inbook.pl/pisanie-i-czytanie-o-fotografii-odkrywcy-klasycy-obrazoburcy,id170897.html

https://ebookpoint.pl/ksiazki/pisanie-i-czytanie-o-fotografii-odkrywcy-klasycy-obrazoburcy-piotr-zawojski,e_38pf.htm

https://www.wieszcz.pl/pisanie-i-czytanie-o-fotografii-odkrywcy-klasycy-obrazoburcy,id583881.html

Tu link do recenzji Marianny Michałowskiej opublikowanej w „ArtPapierze” 2023, nr 12 (468) http://www.artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=465&artykul=9428

Tak wygląda okładka mojej książki Pisanie i czytanie (o) fotografii. Odkrywcy, klasycy, obrazoburcy.

„Za niebawem”, korzystam z frazy Wojciecha Waglewskiego, ukaże się moja nowa książka opublikowana w Wydawnictwie Uniwersytetu Śląskiego (2023). Poświęciłem ją pisaniu i czytaniu (o) fotografii. O czym jest? O czym na/pisałem? Zamieszczone powyżej portrety przedstawiają autorów, których czytałem, to oni skłonili mnie do myślenia i pisania.

Pisałem o fotografii w istocie po to, by przemyśleć swoje bycie w świecie sfotografowanym, fotografowanym i tym, który nigdy nie zostanie sfotografowany. Nie ma bowiem takiego obiektywu ani takich postprodukcyjnych narzędzi cyfrowych, które mogłyby uchwycić to, co widzę w swojej wyobraźni, w tym mentalnym Augenblick. Fotografia to rodzaj cudu natury i technologii zarazem, wynalazek i odkrycie, naturalne światło i współczesne „nienaturalne” procesy cyfrowe, analogowość i digitalność, kiedyś domena srebra i szkła albo papieru, dziś najczęściej bitów, matryc złożonych z pikseli i zapisywalnych dysków. To jednak z perspektywy czasu wydają mi się dziś w istocie kwestie drugorzędne. Pozostaje bowiem przede wszystkim tajemnica naoczności obrazu fotograficznego. Jego widzialność, a może przede wszystkim moje widzenie cudzego widzenia. Tego zapośredniczonego, a jednak osobistego i subiektywnego. Liczy się tylko zdjęcie, fotografia istnieje tylko w konkretnym, pojedynczym zdjęciu, reszta jest milczeniem świat(ł)a, które z jakichś tajemniczych powodów nie chciało, by pewien fragment rzeczywistości wyłonił się z ciemności i objawił jako zdjęcie.  

Piosenki snu to cykl autorskich audycji realizowanych w Radiu Klang przez Śomi Śniegocką – performerkę, poetkę, rysowniczkę, autorkę onirycznych tekstów.

W tym odcinku Piosenek Snu na antenie Radia Klang przywołamy postać niezwykłą, artystkę bardzo ważną dla rozwoju Sound Artu, a jednak wciąż mało znaną i jakby zapomnianą… Będzie to Maryanne Amacher, filozofka dźwięku, badaczka zjawiska psychoakustyki oraz emisji otoakustycznej – prawdziwa wizjonerka! Gościem specjalnym jest Profesor Piotr Zawojski, który doświadczył jej niezwykłych dźwięków na żywo, a nawet miał okazję porozmawiać z Amacher w 2005 roku na festiwalu Ars Electronica.
Audycji można posłuchać tutaj: https://www.mixcloud.com/radioklang/piosenki-snu-trzecie-ucho-maryanne-amacher/

W „Przeglądzie Kulturoznawczym” 2022, nr 3(53) został opublikowany mój tekst Writing of Light or Writing of Shade? Jacques Derrida on Photography

The article presents Jacques Derrida’s reflections on photography. Although the philosopher himself declared his “lack of competence” in matters concerning visual arts and, more broadly, the image because his domain was word/text, he often spoke/wrote about the nature of the image, including the photographic one, as he was often provoked/invited to make such statements. Derrida did not create a coherent theory of the photographic image and it was never his ambition. However, scattered in several texts, his original reflections on the essence of photography – not in the commonly accepted thinking about this medium as the phenomenon of “writing of light,” but rather a medium that uses a kind of “writing of shade” (or sciagraphy) – force us to reflect and think critically. This article presents analyses and interpretations of Derrida’s texts in which the problem of photography is merely a context for broader philosophical considerations (The Postcard, Memoirs of the Blind, Aletheia, Rights of Inspection), as well as those in which photography becomes the basic material of reflection (The Deaths of Roland Barthes, Copy, Archive, Signature, Athens. Still Remains). Derrida’s thinking (even in darkness) turns out to be worth considering as reading his “amateur” texts on photography proves that his voice can be inspiring in this field as well.

W „Images. The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication” 2022, no 40 został opublikowany mój tekst The Invisible World of Images. From “Nonhuman” to “Undigital” Photography in Joanna Zylinska’s Reflections.

The article presents the theoretical views and, to a lesser extent, artistic practices of Joanna Zylinska, who in her artistic activity combines epistemological strategies of a researcher and theorist with her activities in the field of art. She develops in different manners an original project of philosophy as photography, or photography as a form of philosophizing. Posthumanist and post-anthropocentric inspirations and the inclusion of her reflections in a wider circle of a nonhuman turn constitute an epistemological framework of numerous statements devoted to the “photographic condition” in the age of dominance of digital technologies. The author argues that, in fact, photography has been a nonhuman practice since its beginnings, which is developed in her book „Nonhuman Photography”, preceded by the concepts of mediation and photomediation. In her latest proposals addressing the issues of the functioning of art in the era of algorithmic systems, the author develops the concept of undigital photography, which constitutes an extension of thinking about those manifestations of photography that are not of/by/for the human. The idea of “vision machines” (once proposed by Paul Virilio) takes the form of a holistic view of photography as a “medium of life,” which, unlike modernist descriptions of it as a “medium of death” (Roland Barthes), makes a significant contribution to both the theory and the history of photography. The synthetic presentation of Zylinska’ s concepts is an attempt to describe and interpret the contemporary state of theoretical and methodological awareness in the field of contemporary image studies. It stems from the need to constantly reinterpret the canon of thinking about the medium of photography in the epoch of cooperation between human and nonhuman agencies in the area of pictorial production of images addressed to both people and machines.

W książce Wędrówki Humanisty. Prace dedykowane profesorowi Tadeuszowi Miczce (tu spis treści) opublikowanej przez Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 2022, pod redakcją Anny Maj, Ilony Copik przy współpracy Justyny Kucharskiej znalazł się mój tekst zatytułowany O teoretycznych i filozoficznych refleksjach Henri Cartiera-Bressona na temat fotografii

W roku 1952 ukazała się jedna z najważniejszych książek fotograficznych w historii – Images à la sauvette (w wersji francuskiej) i The Decisive Moment (w wersji angielskiej) Henriego Cartiera-Bressona. W prezentowanym artykule dokonuję reinterpretacji wielu nagromadzonych sądów i odczytań tego tekstu oraz staram się zrekonstruować podstawowe  wyznaczniki fotofilozofii artysty określanego mianem „oka stulecia”. W tekście obok analizy najgłośniejszego tekstu fotografa przywoływane są także jego liczne wypowiedzi, wywiady i pomniejsze teksty, które składają się na oryginalną wykładnię medium fotograficznego. Decydujący moment obrósł w olbrzymią literaturę, którą poddaję krytycznej lekturze po to, by zweryfikować niektóre z funkcjonujących od lat bezkrytycznie przyjmowanych sądów i upraszczających odczytań rozważań Cartiera-Bressona. Tłem tych rozważań i punktem odniesienia są odwołania do praktyki artystycznej i fotoreporterskiej fotografa.

Książkę tak charakteryzuje jedna z redaktorek:

Profesor Miczka nie lubi jubileuszów. A jednak pierwotny zamysł tego tomu powstał w związku z jubileuszem 70. urodzin Profesora. Złożyły się na niego teksty podarowane Profesorowi przez jego wieloletnich przyjaciół, współpracowników i uczniów. Nie jest to jednak tylko specyficzny dla środowiska naukowego (na swój sposób mało funkcjonalny) prezent urodzinowy – nie jest to bowiem jedynie księga jubileuszowa. Naszym zamiarem było stworzenie monografii naukowej, która ukazywałaby istotne i aktualne aspekty współczesnej egzystencji człowieka. To jednocześnie drogi i ścieżki poszukiwań badawczych członków różnych środowisk intelektualnych, których szlaki przecinały się z drogami Profesora w ciągu wielu lat intensywnej pracy naukowej. Tworzą one naszym zdaniem pewną logiczną całość, mozaikowy obraz uzupełniających się ujęć i perspektyw, obejmujących kulturę, komunikację i media – od literatury, przez teatr, film, po najnowsze technologie. Teksty te wchodzą ze sobą w dialog, ukazując różne obszary i problemy, ważne dla współczesnego człowieka. Znaleźć tu można zarówno tematy lokalne, jak i uniwersalne; mikro- i makronarracje; skoncentrowane na odkrywaniu przeszłości, jak i odważnie wybiegające w przyszłość; ukazujące kulturę w detalu i zbliżeniu oraz próbujące kreślić szerokie panoramy, a może nawet tworzyć monumentalne master-shoty.

Anna Maj, Szlaki, drogi, ścieżki…

W kwartalniku „Restart” 2022, nr 4, wydawanym przez ASP w Krakowie ukazała się moja recenzja pracy Niny Adrjanczyk  Niespokojne prądy. Niezgoda. Improwizacja na ciała i głosy.

To magisterska praca dyplomowa zrealizowana na Wydziale Intermediów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w 2021 roku w Katedrze Metod Sztuki.

Dokumentację audiowizualną tej realizacji oraz pracę teoretyczną jej towarzyszącą można znaleźć tutaj: https://www.intermedia.asp.krakow.pl/dyplomy/niespokojne-prady

W „Przeglądzie Kulturoznawczym” 2022, nr 1(51) została opublikowana moja recenzja Biometria w sztuce nowych mediów poświęcona książce Sztuka biometryczna w perspektywie filozofii post- i transhumanistycznej. W stronę estetyki postafektywnej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 2021, której autorką jest Ewelina Twardoch-Raś.

Recenzja poświęcona jest głównym wątkom prezentowanym w książce Eweliny Twardoch-Raś Sztuka biometryczna w perspektywie filozofii post- i transhumanizmu. W stronę estetyki postafektywnej. Podkreślam w niej pionierski charakter tej publikacji w skali światowej, bowiem do tej pory nie powstało monograficzne opracowanie autorskie tego zagadnienia. Sztukę biometryczną można wpisać w szeroki kontekst współczesnej sztuki nowych mediów, ale jej specyfika rozpatrywana jest w tym przypadku przede wszystkim w kontekście filozofii post- i transhumanistycznej oraz autorskiej wykładni estetyki postafektywnej. W recenzji zwracam w szczególny sposób uwagę na trafne rozpoznanie przez Autorkę książki tego, że sztuka biometryczna to praktyczne wyjście poza świat nowych mediów i ustanowienie nowego obszaru praktyk postmedialnych. W tym przypadku polegających na biomediacjach definiowanych jako „postmedialne hybrydyzacje” komponentów biologicznych i technologicznych.    

W numerze 118 (i ostatnim zarazem) kwartalnika „Opcje” został opublikowany mój tekst Tribute to Blue Note Records.

Z „Opcjami” byłem związany od początku ich istnienia, czyli od roku 1993, od 1999 roku byłem szefem działu „Film i Media”. Niestety, nie udało nam się (jako redakcji, ale też Czytelnikom) doczekać skromnego jubileuszu trzydziestolecia istnienia, do czego w istotny sposób przyczyniła się niezwykle skrupulatna i jakżeż rzeczowa ocena wartości czasopisma dokonana przez urzędników Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu oraz jego ekspertów oceniających naszą działalność. To dzięki ich roztropności i dbałości o poziom merytoryczny wydawanych w Polsce czasopism poświęconych kulturze i sztuce – właśnie odchodzimy w niebyt.

W „Creative Studies” 2022, vol. 15, no 2 został opublikowany tekst napisany wspólnie z Małgorzatą Suchacką The Role of New Media in Shaping a Creative Environment for Regional Development

Progressive technologization of society has an impact on an innovative approach to art and culture. New media play an important role in this context by shaping the environments of creative people who refer to regional resources in their work. The main purpose of the paper is to analyse selected theoretical concepts covering the issues of the use of new media art in the context of a symbiotic relationship with the creative environment of the region. The authors use the method of literature analysis and an interdisciplinary synthesis of the achievements of social sciences and humanities. The theoretical assumptions presented before are illustrated by the reference to a part of wider authors’ sociological research – expert debates in the environment of regional creators of new media art. The conclusions indicate potential development trends and especially promising directions for further activities in the field of using new media in shaping the creative environment.

W albumie prac fotograficznych Janusza Musiała Error. Błąd w sztuce / Fotografia / 2002-2020. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 2021 – znalazł się mój tekst stanowiący komentarz do zamieszczonych w tym albumie prac, zatytułowany Obrazowe wydruki z oeuvre Janusza Musiała

Jesteśmy w obszarze fotografii i obrazu postfotograficznego, może też w świecie hiperfotografii, która stanowiąc rozszerzenie tradycyjnej fotografii przekracza kolejne ograniczenia technologiczne, ale i estetyczne. Poruszając się w obszarach intermedialnych styków i transmedialnych przekroczeń Janusz Musiał nieustannie podąża drogą artystycznego eksperymentu. Na tej drodze, jak to zwykle bywa, zdarzają się projekty bardziej lub mniej udane, ale musi budzić szacunek niezwykła intensywność i inwencja twórcza artysty. Ten retrospektywny album niewątpliwie może stanowić rodzaj tymczasowej summy doświadczeń i artystycznej praktyki oraz teoretycznego namysłu nad istotą obrazowej wytwórczości w obszarze obrazu fotograficznego. Jestem jednak przekonany, że to tylko pewien etap długotrwałej wędrówki, która będzie kontynuowana. Oeuvre się rozrasta, przybywa prac, to work in progress.

Piotr Zawojski: Obrazowe wydruki z oeuvre Janusza Musiała (fragment tekstu)

W książce Fotografia jako medium, intermedium, postmedium 1839-2019 pod red. Janusza Musiała, Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 2021, został opublikowany mój tekst zatytułowany Po fotografii analogowej (jaką znaliśmy), w świecie hiperfotografii cyfrowej (jaką znamy). Notatki na marginesach tekstów Freda Ritchina.

Fred Ritchin jako jeden z pierwszych obserwatorów zmieniającego się świata mediów, w połowie lat osiemdziesiątych XX stulecia, podjął refleksję na temat wtedy nadchodzącej, a obecnie już dokonanej, rewolucji cyfrowej. Przez blisko cztery dekady pisał przede wszystkim o fotografii cyfrowej traktując ją jako nowe medium, co nie było przekonaniem powszechnym, a dziś już raczej nie budzi wątpliwości. Zagadnieniom tym poświęcił trzy monografie autorskie i wiele artykułów, które omawiane są w tym tekście. Epoka „po fotografii”, określana też mianem „postfotografii”, to dominacja obrazów cyfrowych, nie musi to jednak oznaczać dewaluacji kategorii prawdy w przekazach fotograficznych. Ritchin wskazuje na nowe możliwości wyrazowe i formalne tego medium wykorzystującego tradycyjne techniki, ale i tworzącego zupełnie nowe sposoby tworzenia obrazów fotograficznych. Jedną z takich propozycji jest koncepcja hiperfotografii, czyli wykorzystania obrazów cyfrowych w środowisku sieciowym. Postać i poglądy amerykańskiego autora do tej pory nie były prezentowane w polskim piśmiennictwie medioznawczym, jak też w publikacjach poświęconych współczesnej refleksji na temat fotografii. Tekst jest próbą wypełnienia luki w wiedzy na temat istotnego namysłu dotyczącego przemian świata współczesnych mediów.    

W „Images.The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication” 2021, no 39 został opublikowany mój tekst A difficult history of light. About metaphysical ideas of “light writing” formulated before the birth of photography

The reflections presented in this article are devoted to Junko Theresa Mikuriya’s book A History of Light. The Idea of Photography. It is a unique view on the search for pre-photographic origins of photography in the field of philosophical writings ranging from Plato, through the neoplatonic philosopher Jamblich’s enquiry, to the texts by Philotheus of Batos and by an early Renaissance philosopher, Marsilio Ficino. When thinking about metaphysics present in (moving and still) images, one should not forget about the metaphysics of the image itself. The idea of photography – regardless of whether we are witnessing a fundamental change in an ontological transition from an analogue to a digital form of image recording – obliges us to discuss the “history of light”, as this is what Mikuriya does. While locating the discussed concepts in the context of the history and theory of photography, as well as the archaeology of media, the author of this essay engages in a dialogue with Mikuriya and polemically discusses many of her hypotheses. Key concepts such as chalepon, photagogia, triton genos, phôteinographeisthai are analysed in order to indicate inspiring moments in the Mikuriya’s reflections, but also a kind of interpretive abuse in the process of reading and analysing philosophical texts addressing the issues of light.

W „Kwartalniku Filmowym” 2021, nr 115 został opublikowany mój tekst Historie awangardy filmowej na nowo (o)pisane

Omawiany w recenzji tom –  Historie filmu awangardowego. Od dadaizmu do postinternetu (2020) pod redakcją Łukasza Rondudy i Gabrieli Sitek – jest efektem projektu edukacyjnego „Akademia filmu awangardowego” realizowanego przez Fundację Okonakino i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w latach 2019-2020. Autor zwraca uwagę na próbę rewizji dotychczasowych ustaleń dotyczących awangardy filmowej wyrażającą się przede wszystkim w dowartościowaniu twórczości artystek dotąd często pomijanych lub niedocenianych. Tematyczno-chronologiczna kompozycja całości jest rozpięta między tradycją kina awangardowego od jego początków w XX w. do najnowszych realizacji wykorzystujących wideo oraz nowe media, ze szczególnym uwzględnieniem optyki feministycznej, queerowej, klasowej i postkolonialnej, oraz badaniem związków filmu dokumentalnego i awangardowego. Reinterpretacja wcześniejszych odczytań filmu awangardowego i prezentacja mało znanych fenomenów zarówno historycznych, jaki współczesnych stanowi o atrakcyjności publikacji.

W ramach cyklu spotkań zatytułowanego „Sztuczna inteligencja – podróż w nieznane” zorganizowanego przez Goethe Institut w Krakowie poprowadziłem spotkanie na temat relacji pomiędzy sztuczną inteligencją i sztukami wizualnymi. Wzięły w nim udział Justyna Górowska, Patrycja Maksylewicz i Maria Nova (Nova Yõu). Spotkanie streamingowane było w sieci. Kraków, 9.12.2021. Zapis tego spotkania można zobaczyć tutaj: https://www.facebook.com/Goethe.Institut.Krakau/videos/581200109646739/

W katalogu Ryszarda Czernowa opublikowanym w związku z jego wystawą „Martwe z natury. Odsłona II” mającą miejsce w Galerii OBOK w Tychach (17.12.2021 – 21.01.2022) został opublikowany mój tekst poświęcony „Duchowi materii” tego artysty: Kiedy materia zamiera… i budzi się do życia. O „Duchu materii” Ryszarda Czernowa

Martwe z natury to realizowany przez Ryszarda Czernowa od wielu lat cykl prac fotograficznych, a właściwie cybergraficznych, jak określa swoje kompozycje artysta. Choć wyrastają one z ducha (i materii) fotograficznego medium, to jednak je przekraczają, są przykładem obrazów, czy też postobrazów, hybrydycznych. Bowiem w ich tworzeniu wykorzystywane jest cyfrowe instrumentarium na etapie wykonywania zdjęć i zabiegów postprodukcyjnych (komputerowe programy graficzne), ale też poprzez wykorzystanie tabletu umożliwiającego ręczne rysowanie nawiązują one bezpośrednio do tradycyjnej grafiki. Cybergrafie powstają zatem w wyniku kontaminacji tego, co cyfrowe – z tym, co analogowe. Prefiks „cyber” odsyła do technologii digitalnych, sufiks „grafia” odsyła do rozmaitych technik plastycznych, w których obraz powstaje jako efekt działania ręki artysty posługującego się rysikiem tak jak ołówkiem, igłą czy dłutem kształtującym płaskorzeźbę. Do stworzenia Ducha materii, blisko 50-minutowej pracy lokującej się w obszarze  time-based media, artysta wykorzystał 49 wcześniej zrealizowanych cybergrafii z cyklu Martwe z natury. O ile jednak do tej pory mieliśmy do czynienia z obrazami statycznymi, takimi, które zatrzymywały czas w jego nieskończonym (?) przepływie, co jest ontologicznym wyróżnikiem fotografii jako takiej, to w tym projekcie czas nie tylko staje się jednym z głównych tematów dzieła, ale i parametrem określającym jego strukturę oraz wyznacza logikę wizualnych i dźwiękowych przekształceń cybergrafii tworzących autorską bazę danych, tutaj są one re-animowane. Artysta wykonane prace w postaci cyfrowej prezentował już w formie wydruków, w warunkach galeryjnej ekspozycji widz mógł tworzyć własną ścieżkę, którą podążał skupiając swoją uwagę na poszczególnych obrazach, ale też wpisując je w całość, odnosząc do tytułu, rekonstruując estetyczne oraz tematyczne założenia jakie przyświecały twórcy. W przypadku Ducha materii Ryszard Czernow postanowił niejako dokonać autorskiej reinterpretacji swoich prac, stworzyć z nich rozwijającą się w czasie opowieść.  Jeśli istotą fotografii jest jej anarracyjność, to zabieg ich re-animacji i skomponowanie całości z kilkudziesięciu elementów precyzyjnie ułożonych w postaci swoistego wizualnego scenopisu – tworzy rodzaj struktury narracyjnej będącej wehikułem dla fabularyzowanej opowieści.

Piotr Zawojski: Kiedy materia zamiera… i budzi się do życia. O „Duchu materii” Ryszarda Czernowa (fragment).

W książce Filozofia kultury, cz. 2: Meandry współczesnej kultury i sztuki pod red. Stanisława Janeczka i Anny Starościc [seria: Dydaktyka Filozofii, t. 11], Wydawnictwo KUL, Lublin 2021 opublikowany został mój tekst zatytułowany Cyberkultura – nowy paradygmat kultury.

Omawiając szeroko „tendencje w kulturze współczesnej”, których jest wiele, często się ze sobą łączą, [publikacja ta] wskazuje na takie wybrane, ale ważne zjawiska jak globalizacja kultury, fenomen kultury popularnej, a nawet „uludycznienie kultury”. Ukazuje nie tylko rolę kultury we wszechobecnych mediach, prowadzących do „cywilizacji informacji”, ale także na jej nowy paradygmat jakim jest cyberkultura, rozwijająca się zwłaszcza za sprawą internetu. Istotnym elementem tej części jest problematyka zaliczana w różnych tradycjach bądź to do filozofii sztuki, bądź do estetyki, odkrywając swoistość sfery estetycznej czy piękna, jako kategorii ważnej przynajmniej dla sztuki tradycyjnej, a w końcu zwracając uwagę na relacje sztuki do natury, którą bądź to naśladuje, bądź też akcentuje autonomią twórczą. Niniejszy tom jest monografią zawierającą zasadniczo artykuły specjalnie do niego przygotowane. Zawiera  jednak także kilka przedruków bądź to dlatego, że stanowią one wyjątkowo trwały dorobek nauk o kulturze i sztuce, bądź też ukazują zróżnicowany styl prowadzonych rozważań, co odpowiada dydaktycznemu ukierunkowaniu serii.

„Tabulka” to wyróżnienie honorowe dla najlepszego śląskiego autora przyznawane corocznie przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Rudzie Śląskiej. „Optimus Auctor Silesianus Anno Domini MMXXI” to Lech Majewski, z którym rozmawiałem w trakcie uroczystości wręczenia tej nagrody w Stacji Biblioteka 13 października 2021 roku.

Ukazał się nowy numer „Powidoków” – magazynu artystyczno-naukowego wydawanego przez ASP w Łodzi. Byłem recenzentem tego numeru monograficznego poświęconego nowym mediom.

To, co szczególnie warte jest podkreślenia, to wielość podejmowanych tutaj problemów, zaproszenie do współpracy twórców reprezentujących rożne środowiska artystyczne i badawcze, zaproszenie do numeru nie tylko polskich autorów, dobry układ tekstów w zasadniczej (pierwszej) części numeru, który można czytać chronologicznie, można też wybrać własne ścieżki lekturowe. Po lekturze całości można z powodzeniem uzyskać swego rodzaju panoramiczny obraz świata nowych mediów, zapewne nie kompletny, ale nie takie były zapewne ambicje współtwórców tego numeru „Powidoków”. Cieszy każda inicjatywa dodająca do polskiego piśmiennictwa na temat nowych mediów kolejne publikacje, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z kompetentnym i atrakcyjnym materiałem wzbogacającym naszą wiedzę w tym zakresie.  

Warto zwrócić uwagę na kształt graficzny „Powidoków”, który wyróżnia się pomysłowością i atrakcyjnością wizualną. Nominalnie mamy trzysta stron objętości, ale obok bardzo interesujących materiałów ilustracyjnych tekstom towarzyszą także kody QR, które dają możliwość natychmiastowego przeniesienia się do sieci internetowej. Oznacza to, że linearna lektura zostaje zastąpiona rodzajem nawigacji hybrydowej, czytelnik może, choć oczywiście nie musi, przyjąć postawę aktywnego (v)usera funkcjonującego w przestrzeni na dobrą sprawę postpiśmiennej czy też telepiśmiennej, w której hipertekstowość i hipermedialność ustanawiają nowe, choć przecież już oswojone, metody poruszania się w nieustannym interfejsie tradycyjnego i elektronicznego tekstu.

Prof. dr hab. Piotr Zawojski (fragmenty recenzji wydawniczej).

W „Artium Quaestiones” 2020, tom XXXI został opublikowany mój tekst Fotografia i film w praktyce artystycznej oraz propozycjach teoretycznych Davida Hockneya

Angielski artysta w swojej różnorodnej twórczości wykorzystywał, i wciąż wykorzystuje, różne media, które w pewnych okresach jego działalności zyskiwały wiodące znaczenie, w kolejnych były porzucane, czy też czasowo zarzucane. Ale bez względu na to, jakie medium w danym okresie było główną dominantą twórczości, w centrum jego zainteresowań pozostawała kwestia obrazu i obrazowania. Skupiłem się w tym tekście na praktyce i – przede wszystkim – teoretycznych  rozpoznaniach dotyczących fotografii (jako obrazu nieruchomego), która stanowiła rodzaj wprowadzenia do eksperymentów z ruchomym obrazem. To fotografia doprowadziła bowiem Hockneya do realizacji (audio)wizualnych. To swego typu powtórzenie naturalnej ewolucji i progresji rozwojowej mediów, także, a może przede wszystkim, w wymiarze technologicznym. Realizuje Hockney swoje „filmy” raczej jako formy instalacyjne, z przeznaczeniem do prezentacji galeryjnych a nie kinowych, sam też  w specyficzny sposób dokumentuje swoje wystawy (prac malarskich na przykład) tworząc w zaskakujący sposób specyficzne „dokumenty”, wykorzystując przy tym opracowany przez siebie system „trójkamerowy”. To efekt jego teoretycznych rozpoznań dotyczących fotografii (vide Hockney On Photography), konsekwencje nowatorskich prac fotograficznych z lat 80. (vide  joiners) i projektów audiowizualnych realizowanych przy wykorzystaniu wielu kamer, rozbiciu jednego pola ekranu na kilka albo kilkanaście okien. Czy to tylko podążanie za dominującą dziś tendencją w świecie sztuk wizualnych, w którym wszyscy robią filmy, wideoarty, „poruszają” nieruchome obrazy (fotograficzne, malarskie, graficzne)? Czy też konsekwencja naturalnego (?) procesu i rozwoju poszukiwań nowych form wyrazowych dla obrazu i ruchomego obrazu, praktyki i namysłów teoretycznych (idących w parze, wzajemnie się napędzających, uzupełniających, komentujących), integralnie ze sobą splecionych? To też znak czasów: praktyka i teoria są równie ważne, świadomość medium, czy też samoświadomość artystyczna i estetyczna artystów, to wyraz ducha epoki, w której intuicyjne podejście do sztuki wydaje się dziś niemożliwe. David Hockney jawi się w tych okolicznościach jako wzorcowych wręcz twórca niezwykle konceptualnie podchodzący do swojej praktyki artystycznej będącej konsekwencją jego systematycznie prowadzonych badań na historią sztuki, stale rozwijanym językiem własnych teoretycznych ustaleń. To artysta-teoretyk dyskursywnie komentujący nie tylko swoją pracę jako artysty wielu mediów (malarstwo, rysunek, grafika, fotografia, film), ale i teoretyka sztuki i mediów, snującego swoje rozważania nad losem obrazów (vide ­Wiedza tajemna, Historia obrazów), a także (współ)twórcy koncepcji znanej jako „teza Hockneya-Falco”. Jego przypadek stanowi dla mnie interesujące wyzwanie dla opisu fenomenu obrazów (nie)ruchomych w dobie tzw. zwrotu kinematograficznego, którego zaistnienie wcale nie jest dla mnie oczywiste, zarówno w sferze rozpoznań teoretycznych, jak i praktyk artystycznych.                                

Technokultura i jej manifestacje artystyczne. Medialny świat hybryd i hybrydyzacji, Katowice 2016 – książka jest do przeczytania i pobrania na mojej stronie w Academia.edu – Technokultura i jej manifestacje artystyczne. Medialny świat hybryd i hybrydyzacji.

Książka ta poświęcona jest zagadnieniom technokultury, zjawiska dotychczas bardzo rzadko prezentowanego w piśmiennictwie polskim w kontekście strategii estetycznych, które stanowią jej artystyczne manifestacje. Wychodząc od teoretycznych rozważań dotyczących współczesnej kultury zdominowanej przez praktyki medialne o charakterze hybrydycznym, w czasach posthumanizmu i transhumanizmu, przedstawiam własną wykładnię medialnego świata hybryd i hybrydyzacji. Czynię to na wybranych przykładach twórców i dzieł zaliczanych do kanonu współczesnych dokonań w zakresie sztuki nowych mediów: Kena Goldberga, Stelarca, Christy Sommerer i Laurenta Mignonneau, Ryoji Ikedy oraz wielu innych artystów reprezentujących sztukę hybrydyczną.